Papu & Dincuta - La valea di Ianina

Dini Trandu shi armànjlji di tu Americhii - Anveasta nauã cu harauã

Lefter Pulici (pulica)'Kente llej birbill"

Midzidei vrute

LIMBA VRUTA

Cati steali - Mi lo dorlu

Maria Costova-Tini feata,ocljiu lai

ΤΡΑΣΙΑΣ ΦΩΤΗΣ-ΖΟΥΡΙΚΑ

KITA CARAOSHI-VLLAHIKO.

KITA CARAOSHI- AM UN DOR- VLLAHIKO

ILIA BASHO MUSHATA REMENE REMENESHTI

ILIA BASHO NIFURIGE NJIKE REMENESHTI KENGE VLLACE

Midzideia

Midzideia

midzidei tsinsuti di kasi
o tsi sent tuti mushati
viara moi ti ay' iliau
s umpli hora di dunjau
s umpli hora di dunjau
viara moi ti ay' iliau
hore tuti ni ar zilia
nu'i agiums s'i akatse itia
viara moi ti ay' iliau
s umpli hora di dunjau
s umpli hora di dunjau
viara moi ti ay' iliau
ma mushate di midzidei
oi nu si aflle tu dunei
viara moi ti ay' iliau
s umpli hora di dunjau
s umpli hora di dunjau
viara moi ti ay' iliau
u s v'allas une amaneti
oi burbats ficior shi feti
midzidea s n'o 'gărshats
sh'tu dunjau mor su kăntats
sh'tu dunjau mor su kăntats
midzidea mor s n'o 'gărshats
viara moi ti ay' iliau
s umpli hora di dunjau
s umpli hora di dunjau
viara moi ti ay' iliau

vlahoi, vlaxoi k.a.- Eleni Glykatzi

Duruti canditsi -02- Toris E. - Paraschos D.

Takimi ne Bukuresht

Basesku! Mjaft me provokime ndaj Armãno-vllehëve. Ne
nuk jemi Minoritet Rumun, por autoktonë te Makedonise.
Përsëri Basesku, Presidenti I
Rumanisë, mori përsipër të humbasi
vllehët si etni. Deklarata e tij në
Asamblenë Parlamentare të Këshillit
të Europës, që vllehët, istro-romanët
të njihën si minoritet rumun në shtetet
e Ballkanit ku jetojnë, krijoi një
precedent të rrezikshëm në paqen e
brishtë ballkanike. Ai shtriu duart mbi
Ballkan për Rumaninë e madhe, sikur
gjoja vllehët janë diasporë rumune,
jashtë kufijve të Rumanisë. Nuk e dimë
se si e dëgjoi Europa këtë deklaratë?
Zoti President duhet ta dijë, se ne nuk
jemi diasporë rumune, por autoktonët
e Maqedonisë Historike. Ka kohë që
kjo politilë, kordinohet me disa
individë në Ballkan, që nuk kanë asnjë
lidhje me vllehët. Me çtë drejtë
Basesku flet në emër të vllehëve të
Ballkanit? Po shtetet ballkanike, ku
banijnë vllehët, e dëgjuan këtë
deklaratë? Që të vësh në Këshillin e
Europës kushte të tilla si: “Ose vllehët
të njihen si diasporë rumune, ose
shtetet ballkanike do të kenë pasoja në
intëgrimin europian, do të thotë që në
Ballkan të hapësh një problem, që të
prishësh ekuilibrin në këtë anë të
Europës. Çudia është se nuk dëgjuam
asnjë reagim nga këto shtete. Basesku!
Larg duart nga vllehët. Leri ata të
rrojnë të qetë në Atdheun e tyre të
lashtë, në paqe me popujt ku jetojnë.
Në paqe edhe me popullin tënd.

UDHËKRYQI I ARUMUNËVE/VLLEHVE

U desh një deklaratë e një konsulli, veshur me xhup dimëror në një ambient festiv në Korçë, që të trazohej çështja arumune/vllahe në përmasa kombëtare. U morën institucionet e larta zyrtare (Ministria e Jashtme dhe KLD-ja); politike (PPDNJ e ndonjë tjetër) dhe, shumë më vrullshëm, masmedia (elektronike dhe e shkruar), duke tërhequr prononcime nga shoqata, personalitete politike e shkencore, të shoqërisë civile, opinionistë dhe korrespodentë të thjesht që raportonin nga terreni). Këndvështrimet janë nga më të ndryshme, por konvergojnë në një pikë: Mos po na i merr arumunët/vllehtë Greqia? Së bashku me ta edhe disa shqiptarë, që për arsye ekonomike, kanë ndërruar emër e fe dhe duan të ndryshojnë edhe kombësi?

Shqetësimi: këta të fundit janë shumë pak, dy-tre mijë, ndërsa ata, arumunët/vllehtë, janë shumë dhe po të regjistrohen grekë numri i minoritetit grek në Shqipëri mund të arrijë në mbi 300-400 mijë.

Po ç’janë këta vllehtë/arumunë, që mund të konvertohen në grekë? A e kanë ata të drejtë të deklarojnë etninë e tyre në çdo vend që jetojnë, ashtu si ndau historia nëpër shtetet ballkanike dhe të jenë popull më vete pra, as grekë, as shqiptarë, as bullgarë, as serbë? A u janë krijuar kushtet ligjore që ta deklarojnë etninë e tyre dhe t’u njihet kjo edhe zyrtarisht?

Këto pyetja e të tjera si këto, janë të natyrshme të bëhen.

Por pse lindin të tilla pyetje?

Jo se nuk u dihet përgjigjja shkencore, por sepse bëhet sikur harrohet, dhe shqetësimi shkon vetëm deri aty:

Në Shqipëri: “O bo, bo, se mos regjistrohen vllehtë si grekë!”

Në Greqi: “O bo, bo, se mos thonë vllehtë që nuk jemi grekë, por popull tjetër!”

Vetëm kaq është shqetësimi. Asnjë nga zotërinjtë, që vrullshëm diskutojnë në mënyrë akademike e politike nuk thonë: po si do duhej të regjistroheshin vllehtë/arumunët? Natyrshëm ata do të donin t’u thuhej qartë: s’keni pse tjetërsoheni: regjistrohuni vlleh/arumunë, ashtu siç jeni realisht. Po ka një problem jo të vogël.

Nëse nuk jemi në Shqipëri për vetë deklarim, të anulohet dhe të mos përdoren sofizma të tilla se: që ta deklarosh ndryshimin e etnisë duhen “faktorë objektivë”. Demek të kesh dokumente që je vllah/arumun, kur dihet se pjesëtarët e kësaj etnie në shumicë dërrmuese mund të themi mbi 90 % nuk e kanë këtë mundësi. Pra praktikisht, edhe thuhet regjistrim sipas etnisë edhe kërkohen dokumente. Nëse ka dokumente s’ka pse të bëhet fare ky regjistrim dhe vllehve/arumunëve t’u thuhet shqip: Mos na lodhni veshët: ju jeni shqiptarë dhe lëreni këtë punën e etnisë suaj.

Po pse nuk thuhet kjo? Sepse duhet t’u shitet mend institucioneve ndërkombëtare, sidomos Këshillit të Evropës, që ka një “Konventë Kuadër për Mbrojtjen e Minoriteteve Kombëtare”, ratifikuar nga parlamenti ynë dhe monitoruar nga një “Komitet Këshillues” për zbatimin e saj. Deri tani ky Komitet ka bërë dy kontrolle dhe këtë vit pritet i treti. Si do u thonë relatorëve të KiE, nëse nuk i njohin më arumunët/vllehtë si minoritete, qoftë dhe si etno-kulturor kur nuk u dihet numri dhe nuk lejohen të vetë deklarohen si të tillë? Ja ky është problemi!

Edhe kur ndjek emisione televizive, me disa përfaqësues të shkencës, politikës e shoqërisë civile, përfshi edhe nga komuniteti vllah, drejtuesi i emisionit i druhet pyetjes: atëherë si duhet të regjistrohen vllehtë/arumunët? Nuk e ka qejf drejtuesi i emisionit televiziv këtë pyetje, sepse do t’i vinte në siklet të ftuarit, por edhe të ftuarit vetë nuk dalin në këtë pikë, se kanë hall mos e prishin harmoninë e temës së diskutimit, që është: “të flasim sot vetëm për atë që të mos regjistrohen grekë”, duke pasur plotësisht të drejtë. Veçse kjo është gjysma e së tërës. Përgjigja e plotë do të ishte po t’i shtohej kësaj edhe gjysma tjetër: çfarë duhet të deklarohen arumunët/vllehtë. Ndryshe çështja arumune/vllahe mbetet në udhëkryq.

Pra, përtej shqetësimit se mos regjistrohen grekë, duhet të vijë edhe rruga e zgjidhjes. Pra të regjistrohen arumunë/vllahë. Por a i kanë kushtet zyrtare për këtë? Do të pyesja një nga zotërinjtë më të zellshëm dhe që ka marrë flamurin për këtë çështje, apo ndonjë shkencëtar historian, që në dy-tre media në ditë, artikulon argumentet e tij me të drejtë, që vllehtë/arumunët nuk janë grekë: çfarë janë ata e si duhet të deklarohen arumunët/vllehtë? Mendoj se kjo pyetje e do përgjigjen e saj që “fushata” të jetë e besueshme e të ketë sukses ose jo, në varësi të përgjigjes.

Por, në vijim të debatit del se rrugëzgjidhja është të mos ketë fare në pyetësor kërkesë për etninë dhe as për gjuhë amtare. Kështu i kemi dhënë përgjigje indirekte edhe arumunëve/vllehve. Ju s’jeni etni!...

Me një fjalë: grekë mos u regjistroni, por ama as etni nuk jeni.

Janë me mijëra argumente që tregojnë se arumunët/vllehtë s’janë grekë, por janë po me mijëra argumente që hedhin poshtë edhe atë, siç pretendohet se janë i të njëjtës etni me popullsinë ku jetojnë. Të themi psh se në Shqipëri janë shqiptarë, që shumëkujt do t’i dukej skandal po të thuash se s’janë shqiptarë. Mirëpo, me këtë logjikë do të thoshim se edhe në Greqi, edhe në Bullgari, edhe në Maqedoni, edhe në Serbi, edhe kudo në diasporë jashtë Ballkanit, ata janë shqiptarë, sepse arumunët/vllehtë e Shqipërisë nuk kanë asnjë dallim, në radhë të parë në gjuhë e zakone, me arumunët e kudondodhur në botë.

E lëmë këtë çështje: Të kalojmë njëherë këtë që na i trazoi konsulli grek në Korçë. Pastaj merremi me të tjerat. Kjo do të thotë që vazhdimisht e vazhdimisht çështja arumune/vllahe do të mbetet në udhëkryq.

Dihet se një çështje e mbetur në udhëkryq gjithmonë do ngjallë debate, probleme, gjithmonë do pjellë deklarata të papërgjegjshme, ndoshta jo të niveleve të larta, por shpina e deklaruesit do fërkohet, sepse ai e bëri punën e tij. Në rastin konkret ai ua transmetoi kumtin vllehve/arumunëve: regjistrohuni pa frikë se jeni grekë! Dhe fal medias sonë shumë të specializuar, ky kumt u reklamua me të gjitha detajet e në ligjëratë të drejtë, pa pagesë në çdo qelizë vllahe/arumune dhe iu tha atyre se: Greqia ju kërkon, tani ju përgjigjuni!

Se çfarë janë vllehtë nuk ka nevojë për pena amatore e që kërkojnë të bëjnë interpretime të citateve të mbledhura poshtë e përpjetë nëpër libra. Atë e kanë bërë dhe e bëjnë njerëz të mirëfilltë të shkencës, studiues, që gjithë jetën e kanë shkrirë me studime dhe këto studime për ta nuk kanë qenë “për sport”, si i thonë. Kështu psh me kërkesë të Qendrës së të Kërkimeve Ballkanike në Paris, me drejtues historianin e njohur në botë, George Castelano, autorin e librit “Historia e Ballkanit”, studiuesi më në zë i çështjes arumune Cicerone Poghirc përgatiti një temë, të cilën e paraqiti atje. Ajo u botua në librin “Arumunët-Historia, Gjuha, Fati”. Ky referat është përkthyer dhe botuar i plotë në librin “Arumunët e Shqipërisë - Histori dhe dokumente 1”, botim i shoqatës “Arumunët e Shqipërisë”.

Po kështu janë të shumta studimet për etnogjenezën e arumunëve, të cilat nuk është vendi dhe nevoja t’i përmendim këtu. Shumica e tyre konvergojnë në një pikë: janë autokton dhe të përzier me ata që kanë ardhur nga veriu i Danubit, të formuar nën romakëzimin kulturor dhe gjuhësor, gjatë sundimin e Perandorisë romake, me prejardhje trako-dake, me një kulturë, gjuhë e besim të njëjtë.

Jani Gusho

DEKLARATË PËR SHTYP E shoqatës “Arumunët e Shqipërisë”

Deklarata e konsullit grekë se: arumunët/vllehtë janë grekë, është një provokim i rëndë për etninë tonë, që synon t’i tjetërsoj arumunët e Shqipërisë. Shoqata “Arumunët e Shqipërisë”, më qendër në Tiranë dhe që shtrihet në 16 rrethe të vendit, kryesisht atje ku konsulli e quan “Vorio Epir” distancohet prerazi nga kjo deklaratë dhe e konsideron atë një diversion të rrezikshëm si për Shqipërinë edhe për etninë tonë, që është unike kudo në Ballkan dhe në asnjë mënyrë nuk është greke.

Ajo është popullatë Arumune/vllahe dhe ka të gjitha karakteristikat, që e karakterizojnë një popullatë, si gjuhën, zakone, folklor e karakteristika fetare brenda fesë ortodokse.

Regjistrimin e popullsisë sipas përkatësisë etnike ne e kemi pritur me shumë dëshirë dhe në këtë kemi vërejtur një hap pozitiv të shtetit shqiptar për mbrojtjen e Të Drejtave të Njeriut dhe të Minoriteteve. Por kjo kurrsesi nuk mund të shërbej për t’u regjistruar “grekë”, por ashtu siç jemi në të vërtetë, si dhe të njohur në mbarë botën apo nga institucionet ndërkombëtare: “Arumun”.

Prandaj kemi qenë dakord, që në pyetësorin e regjistrimit të lihet e lirë deklarimi dhe kemi bërë thirrje anëtarëve të shoqatës sonë, që të deklarohen ata që janë, dmth “arumun” dhe jo të nisen nga disa interesa të çastit apo ato ekonomike dhe të tradhtojnë identitetin e tyre të vërtetë.

Kjo thirrja u theksua me forcë edhe në Konferencën e IV kombëtare, që u mbajt më 15 janar 2011, ku morën pjesë delegatë nga të gjitha filialet e shoqatës.

Në emër të shoqatës

Kryetari

Vangjel Shundi

Tiranë 07.02.2011

Artikull marre nga Gazeta Fratia

Arumunët një sfide gjeopolitike rajonale

Nga Elvis Toçi                                                     

Nënkryetar i shoqatës “Arumunët e Shqipërisë”

Stacione të ndryshme televizionesh kanë ofruar ditët e fundit hapësira të bollshme transmetimi mbi deklaratën e bërë në datën 5 shkurt 2011 nga ana e konsullit grek në Krocë, Theodhoris Ikonomu, me rastin e festimit të 20 vjetorit të krijimit të organizatës “OMONIA”, e minoritetit kombëtar helen ne Shqipëri.

Sigurisht që vetë evenimenti është paradoksal dhe kontradiktor: një festë e minoritetit helen në një qytet ku nuk ekzistojnë grekë.

Por kjo ethe mediatike e ditëve të fundit, ishte një privilegj për lancimin e disa teorive të cilat mund të qartësojnë çështjen arumune.

Prandaj ndihet nevoja e ndërhyrjes sime në këtë diskutim, në cilësi të trefishtë: si qytetar shqiptar, si arumun (arumunët janë komunitet etno-linguistik në Shqipëri) dhe si i diplomuar në filologji. Në këtë artikull do të përdor vetëm fakte dhe burime asnjanëse, në mënyrë qe te jap ndihme modeste ne këtë teme pak te njohur nga media ne Shqipëri

Ç’janë arumunet ose vllaho-helenet, ç’është kjo popullsi qe e kemi nënvlerësuar, kujtuar te harruar dhe na shfaqet ne forma te ndryshme?

Në lidhje me etnogjenezën e arumunëve ekzistojnë disa teori

1. Arumunët janë popull grek i romanizuar: Kjo teori mbrohet nga shkencëtarët grekë, por këta të fundit nuk mund të shpjegojnë provat e më poshtme:

- Identiteti strukturor midis arumanishtes dhe daco-rumanishtes, në qoftë se u krijua nëpërmjet romanizimit të disa nënshtresash etnike të ndryshme: trako-dakë në veri të Danubit dhe elenë në jug të Danubit.

- Fakti që mazhoriteti i popullsisë romanike ne Gadishullin Ballkanik u formua mbi “Linjën Jirecek”, e cila e delimiton hapësirën e influencës gjuhësore greke nga ajo e influencës gjuhësore latine.

- Diferencimi të cilin e bënin vetë grekët në periudhën bizantine midis qytetarëve të perandorisë – të quajtur me termenin “romeioi” dhe popullsia romanike e perandorisë – “romanoi”.

Më tepër dihet se Helada, edhe pse ishte disa shekuj nën sundimin e perandorisë Romake, nuk mundi të romanizohej si është e mundur qe këta qe nuk pranojnë asnjë pakice e minoritet pranojnë asimilimin e tyre. Specialistët profesioniste janë, unanim, dakord që, një popullsi folëse e një gjuhe, si statut kulturor superior, nuk nënshtrohet përballë një gjuhe inferiore nga pikëpamja kulturore.

Në këtë mënyrë shpjegohet pse në perandorinë Romake të Perëndimit, gjuha greke arriti të sundojë më së fundmi, edhe pse kishte përballe një strukturë politike romake.

Është një fakt më se i njohur se kultura greke ishte superiore ndaj asaj romake, të cilën e influencoi ne mënyrë të konsiderueshme.

2, Arumunët janë një popullsi e romanizuar në territoret në afërsi të Danubit të cilët emigruan drejt jugut dhe u vendosën gjatë shekujve në territoret aktuale ku ata gjenden.

Kjo teori është pjesërisht e vërtetë. Gjatë historisë grupe popujsh lëvizën nga njëra anë në tjetrën e gadishullit të Ballkanit, për motive ekonomike ose ushtarake (perandorët bizantinë dizlokonin popullata të tëra në interesin e tyre për rruajtjen e kufijve – “limes” ose të vlerësimit të terreneve të reja, në këtë mënyrë përfunduan fise dakësh, mesi, trakësh, dhe më pas arumunë, deri në Azinë e Vogël.

Kjo teori nuk kundërshtohet, por kompletohet me këtë në vijim.

3. Arumunët janë një popullatë trake e romanizuar, autoktonë në territoret ku gjenden tani, fqinjë me Ilirët, stërgjyshërit e Shqiptarëve.

Sigurisht, në këto territore të banuara nga grupe të ndryshme folës të një gjuhe romanike ka ekzistuar një lëvizje e madhe, Midis arumunëve dhe rumunëve ekziston një lidhje e bazuar në identitetin (trako-dak) dhe (latin) kombinimi midis këtyre dy përbërjesh te njëjta prodhon , natyrisht, një rezultat të njëjtë. Kjo lidhje mbështetet nga identiteti gjuhësor midis arumanishtes dhe rumanishtes.

Në lidhje me këtë bashkim gjuhësor kanë shkruar njerëz të shquar oksidentalë ose ballkanikë si: J. Kopitar, F. Lenormant, Wace-Thompson, Victor Bérard, Ami Boué, E.M. Cousinéry, I. Cvijici, C. Jirecek, G.Hahn, L. Heuzey, Ëilliam Martin-Leake, Emil Picot, Leo Spitzer si Ë. Thomascheck si C. Recatas, St. Romanski, Dusan Popovici, Johann Thunmann, Max Demeter Peyfuss. Dhe shkrimtarët e vjetër bizantinë nënvizonin në shkrimet ë tyre se Vllehtë e Greqisë flasin të njëjtën gjuhë me Vllehtë matanë Danubit.

Sigurisht romanizimi i instuticionalizuar filloi shumë më shpejt në jug të Danubit (168 para Krishtit) ndërsa në veri te Danubit (106 pas Krishtit) por flasim këtu për një proces të gjatë deri ne shekullin e 9-të, i cili ka të njëjtat elemente dhe nuk mund të jepte rezultate shumë të ndryshme në këto dy rajone.

4, Së fundi është lëshuar një teori e re, më fantazistja, Arumunët janë pasardhësit e romanizuar të maqedonasve antikë. Kjo teori nuk merë parasysh realitetin historik: faktet e thjeshta historike: provinca romake Maqedonia përfshinte dhe pjesë të Epirus Vetus, Tessalia, Iliria dhe Tracia, popullata e së cilave ishte larg përbërjes ekskluzivisht nga „maqedonas”. Sidoqoftë për gjuhën e vjetër maqedonase nuk dihet asgjë, ashtu si nuk dihet asgjë për dakishten dhe iberishten. Dhe pikërisht kjo mungesë informacionesh lejon një prurje të spekulimeve. Sërish kësaj teorie i kundërvihet i njëjti argument, afrimësia midis arumanishtes dhe rumanishtes.

Kur të tilla teori asociohen me interesa politike, gjenerojne lëvizje etnike të cilat u shërbejnë interesave shtetërore. Sa më absurde dhe më e largët nga argumentet shkencore është një teori, aq më i sigurt është fakti që është prodhuar për të maskuar dhe mbështetur interesave politike.

Eleno-Vllahizmi është lëvizje etnike e konfiskimit të arumunëve nga ana e Greqisë, në bazë të teorisë së përmendur më lart.

Efektet, në Shqipëri, u konstatuan së fundmi, kur Th. Ikonomu proklamoi greqizmin arumunëve, që të mund të justifikonte apartenencen e Korçës në Vorio-Epir.

Ne arumunet ne Shqipëri e konsiderojmë veten shqiptare me origjine arumune dhe i njohim vetes kontribute te rëndësishme ne jetën shqiptare

1- Shtylle ne krijimin e shtetit shqiptar një numër jo te vogël rilindësish me origjine arumune

2- ruajtjes se krishterimit ne Shqipëri numri me i madh i ortodokseve janë te komunitetit arumun

3-faktorë te zhvillimeve ekonomike ne vend numër i madh biznesmenësh

4- faktorë te zhvillimeve kulturore shume artiste dhe shkrimtare

Shume kush mund te ktheje kokën dhe ne krah te tije mund te gjeje një arumun qe është një shqiptar i mire